Վերջին օրերին հայաստանյան մեդիա դաշտում անընդհատ շրջանառվում են ապատեղեկատվություն, մանիպուլյատիվ նյութեր և հասարակության վախերի վրա հիմնված քարոզչություն։ Այս երևույթը, որը կարելի է կոչել մեդիատեռոր, ունի հստակ նպատակներ՝ հանրության վրա հոգեբանական ճնշում գործադրելու, ապակայունացնելու ներքաղաքական իրավիճակը և ձևավորելու հանրային կարծիք՝ ինչ-որ շահագրգիռ ուժերի օգտին։
Ի՞նչ է մեդիատեռորը
Մեդիատեռորը տեղեկատվական պատերազմի գործիք է, որի միջոցով հասարակությանը ներշնչում են վախ, անվստահություն և պառակտում՝ օգտագործելով կեղծ լուրեր, աղավաղված փաստեր, դրանք համեմելով սենսացիոն վերնագրերով ու էմոցիոնալ մանիպուլյացիաներով։
Այն դրսևորվում է հետևյալ ձևերով՝
- Սպառնալիքներ և խուճապ տարածող լուրեր՝ օրինակ, «Հայաստանը կործանվում է» կամ «Վտանգը շատ մոտ է» վերնագրերով նյութեր։
- Սոցիալական ցանցերի միջոցով կազմակերպված արշավներ՝ կեղծ օգտատերերի (բոթերի) ու տրոլերի միջոցով քարոզչական արշավներ են իրականացվում հանրային կարծիքը ձևավորելու համար։
- Սադրիչ կամ աղավաղված վերլուծություններ՝ որտեղ իրավիճակը ներկայացվում է խիստ սև-սպիտակ գույներով՝ առանց փաստերի համակողմանի ներկայացման։
Ինչպե՞ս չենթարկվել մանիպուլյացիաներին
Մեդիատեռորից խուսափելու համար անհրաժեշտ է ձևավորել մեդիագրագիտություն և կիրառել քննադատական մտածողությունը։ Ահա մի քանի խորհուրդ՝
- Ստուգեք տեղեկատվության աղբյուրը։ Եթե հոդվածը կամ լուրը միայն անանուն Telegram ալիքներում կամ ֆեյսբուքյան կասկածելի էջերում է տարածվում, ապա մեծ հավանականությամբ այն մանիպուլյատիվ է։
- Համեմատեք տարբեր աղբյուրների տեղեկատվությունը։ Մի վստահեք միայն մեկ տեղեկատվական հարթակի։
- Ուշադրություն դարձրեք վերնագրերին։ Սենսացիոն, վախ առաջացնող կամ չափազանցված վերնագրերը հաճախ ունեն քարոզչական նպատակ։
- Մի տարածեք լուրերը առանց ճշտելու։ Ապատեղեկատվության տարածումը հենց մեդիատեռորի հիմնական զենքերից է։
- Հետևեք պաշտոնական և վստահելի աղբյուրներին։ Չնայած որ պետության պաշտոնական աղբյուրները հասկանալի պատճառներով և միշտ չէ, որ բացահայտ ու ամբողջական տեղեկություն են տրամադրում, սակայն դրանք հիմնականում ավելի հուսալի են, քան անանուն ալիքները։
Ինչու՞ է տեղի ունենում մեդիատեռորը
Մեդիատեռորի հիմնական պատճառներն են՝
- Ներքին քաղաքական պայքարը։ Քաղաքական ուժերը հաճախ օգտագործում են տեղեկատվական մանիպուլյացիաներ հանրային կարծիքը վերահսկելու համար։
- Արտաքին միջամտություն։ Տարբեր երկրներ կարող են տեղեկատվական ճնշում գործադրել Հայաստանի վրա՝ իրենց քաղաքական օրակարգը խթանելու նպատակով։
- Հասարակական տրամադրությունները կառավարելու փորձեր։ Թույլ և անկայուն իրավիճակներում կառավարող ուժերը նույնպես կարող են մանիպուլյատիվ մեդիաքարոզչություն իրականացնել՝ իրենց օրակարգը առաջ տանելու համար։
Մեդիատեռորը դարձել է լուրջ մարտահրավեր մեր հասարակության համար, որը ուղիղ սպառնալիք է հանրային կայունությանը և համերաշխությանը։ Մեդիագրագիտության բարձրացումն ու տեղեկատվության աղբյուրների նկատմամբ առողջ քննադատությունը կարևոր են այս վտանգին դիմակայելու համար։
Պետությունը, ԶԼՄ-ները և քաղաքացիները պետք է միասնական ջանքեր գործադրեն՝ կանխելու տեղեկատվական մանիպուլյացիաների ազդեցությունը մեր հասարակության վրա։